Manifest polskiego symbolizmu – Melancholia Jacka Malczewskiego

Spis treści

Obraz Melancholia jest najsłynniejszym dziełem Jacka Malczewskiego. Stworzenie obrazu zajęło artyście cztery lata, od 1890 do 1894. Malczewski namalował obraz o podwójnej ekspozycji, celowo niespójny, dzięki czemu nadał całości niezbędnej dynamiki. Po latach dzieło Malczewskiego określa się jako alegoryczne przedstawienie losu polskiego społeczeństwa. Uważa się, że wskazuje na to również sam tytuł, który melancholią określa apatię, jaka panowała w Młodej Polsce.

Obraz Melancholia Jacka Malczewskiego przedstawia pracownię malarską, w której po lewej stronie przedstawiony jest sam artysta. Pracuje on w dużym skupieniu i zapewne ciszy. Ciszy, której przeczyć się zdają wylewające się z płótna postacie. Tłum postaci ma wymiar symboliczny, można w nim bowiem rozróżnić wszystkie warstwy społeczne, które zdają się prezentować historię Polski. Od dzieci, przez kapłanów, zrozpaczone kobiety, skazańców  kajdanach, więźniów syberyjskich, czy żołnierzy napoleońskich. Malczewski w tej, wydawałoby się, nie składnej masie, zadbał o detale – postacie wyposażone są w najróżniejsze rekwizyty, jak książki, pędzle, klepsydry, skrzypce, czy broń: bagnety, muszkiety, kosy, strzelby, szable. Mają także odpowiednie stroje, jak szlacheckie kontusze, czy żołnierskie mundury. Tłum postaci biegnie w kierunku okna, jednak część z nich po drodze zdaje się gubić, inne nigdy nie docierają nawet do połowy drogi. A na parapecie siedzi tajemnicza postać, uważana za tytułową Melancholię, jak również za Przeznaczenie i Fatum. Postać zdaje się blokować drogę ucieczki, uniemożliwiając ratunek tym, którym teoretycznie udaje się dobiec do celu.

Dzięki temu zabiegowi obraz Melancholia komentuje tragiczną historię kraju z XIX wieku. Bohaterstwo, tragiczną śmierć, niewolę, powstania, jak również właśnie o melancholii, pogodzeniu się z losem, rozpaczą.

Obraz Melancholia komentuje także rolę artysty w świecie. Malarz skryty w swojej pracowni, podsumowuje minione stulecie, które wiele złego wyrządziło jego rodakom. Równocześnie, dzięki upamiętnieniu przeszłości, ma nadzieję na nową przyszłość, której malarstwo pomoże się rozwinąć, uwolnić z okowów niewoli, pchnąć do działania cały naród.

Obraz Melancholia Malczewskiego wpisuje się w tradycję obrazowania historii polskiej. Nie tylko uważany jest za największe dzieło malarza, ale również za jedno z najbardziej kluczowych dla polskiej sztuki z tamtego okresu, które równocześnie zgrabnie wpisuje się w tradycje europejskie.

Powiązane artykuły